Verpleegkundige consultaties voor RA: voor-en nadelen en voorwaarden.

Verpleegkundige consultaties voor reumatoïde artritis: voordelen, nadelen en voorwaarden

 

Dr. Michaël Doumen is reumatoloog in opleiding in het UZ Leuven en vult momenteel zijn opleiding verder aan met een doctoraatsonderzoek in het team van professor Patrick Verschueren. Als onderzoeker richt dr. Doumen zich in de eerste plaats op reumatoïde artritis, met een specifieke interesse in de persoonlijke noden van patiënten, zelfmanagement en innovatieve zorgmodellen. In dit kader voerde hij samen met het team van professor Verschueren recent een studie uit naar de percepties die leven rond zogenaamde verpleegkundige consultaties, bij reumapatiënten, verpleegkundigen en reumatologen.

 

Zelfmanagement van reumatoïde artritis

Hoewel er tegenwoordig heel wat opties zijn om reumatoïde artritis te behandelen, staan zowel reumatologen als patiënten anno 2021 toch voor enkele belangrijke uitdagingen. Een goede behandeling volgens de huidige standaarden vereist een regelmatige controle van de ziekteactiviteit, maar zowel voor de zorgverlener als voor de patiënt is het niet altijd eenvoudig om dit op regelmatige basis te organiseren. Ook de COVID-pandemie heeft op dit vlak enkele zaken in perspectief geplaatst. Het wordt zowel zorgverleners als mensen die leven met RA dan ook steeds meer duidelijk dat een belangrijke sleutel voor een goede behandeling ook in handen ligt van de patiënt zelf. Daarom is er in de wetenschappelijke literatuur steeds meer aandacht voor zogenaamde zelfmanagement-strategieën, waar de patiënt gevraagd wordt om een deel van de verantwoordelijkheid voor zijn of haar behandeling zelf in handen te nemen, samen met de arts en verpleegkundigen. Eén manier om dit soort strategie toe te passen is om reumaverpleegkundigen extra verantwoordelijkheid te geven, zodat een deel van de opvolgconsultaties enkel bij een verpleegkundige plaatsvindt, en niet telkens bij de reumatoloog.

 

Voor deze zogenaamde nurse-led clinics, of verpleegkundige consultaties, bestaat in België momenteel nog geen wettelijk kader. Belgische reumaverpleegkundigen werken volledig complementair met een reumatoloog, maar mogen bijvoorbeeld geen behandeling voorschrijven of aanpassen. In enkele van onze buurlanden daarentegen, denk bijvoorbeeld aan Nederland, is er wel al heel wat ervaring met verpleegkundige consultaties.

Wij vroegen ons dan ook af wat de verschillende belanghebbenden denken dat de voordelen, nadelen of voorwaarden zouden kunnen zijn van een dergelijke werkwijze, moest dit in de toekomst ook toegepast worden in de Belgische praktijk*. Tussen januari en maart 2020 organiseerden we daarom vijf focusgroepen verspreid over Vlaanderen: twee patiëntengroepen, twee verpleegkundige groepen en een groep met reumatologen. In een focusgroep worden deelnemers in groep bevraagd naar een bepaald onderwerp. Wij vroegen de deelnemers naar hun mening over alle aspecten van verpleegkundige consultaties, en groepeerden de resultaten in een thematisch schema (Figuur 1).

 

Voordelen van verpleegkundige consultaties

Zowel patiënten, reumatologen als reumaverpleegkundigen zelf waren ervan overtuigd dat een systeem van verpleegkundige consultaties de zorg op bepaalde vlakken efficiënter zou kunnen maken. Zo werd aangegeven dat de verpleegkundigen zouden kunnen optreden als eerstelijns contactpersoon, omdat zij volgens veel patiënten vaak makkelijker aanspreekbaar en bereikbaar zijn dan de reumatoloog. Bovendien werd verwacht dat verpleegkundigen op die manier ook een voorselectie zouden kunnen maken, om zodoende vooral die patiënten die dringende problemen ondervinden door te verwijzen naar de reumatoloog. In zowat alle focusgroepen werd dan ook aangegeven dat een dergelijk systeem de reumatoloog zou kunnen toestaan om meer tijd te besteden aan nieuwe patiënten of aan mensen met specifieke medische noden.

 

Ten tweede gaven zowel patiënten, verpleegkundigen als reumatologen aan dat verpleegkundige consultaties het voordeel zouden moeten blijven bieden van de conventionele rol van de reumaverpleegkundigen. In alle focusgroepen waren deelnemers namelijk akkoord dat de rol die verpleegkundigen nu reeds vervullen van goudwaarde is in de reumatologische praktijk. Zo gaven patiënten aan dat ze vaak meer psychologische en dagdagelijkse steun ondervinden bij een verpleegkundige dan bij de reumatoloog, en ook de artsen hadden dit al veelvuldig opgemerkt in hun praktijk. Ook in het bieden van educatie, gericht op ieders persoonlijke noden, uitte zich volgens onze deelnemers de belangrijke meerwaarde van verpleegkundigen.

 

Nadelen en voorwaarden voor verpleegkundige consultaties

Naast de onmiskenbare voordelen werden ook verschillende mogelijke nadelen en voorwaarden voor verpleegkundige consultaties aangegeven in onze focusgroepen. Zo waren zowel patiënten, verpleegkundigen als reumatologen het erover eens dat een dergelijke werkwijze enkel van toepassing zou mogen zijn bij patiënten met een voldoende ziektecontrole. Wanneer iemand met andere woorden een nieuwe opstoot heeft of zich in het algemeen bijzonder slecht voelt, moet de directe toegang tot de reumatoloog volgens onze deelnemers altijd beschikbaar blijven. In dezelfde lijn werd ook aangegeven dat de verpleegkundige best zou blijven functioneren in een complementaire rol met de reumatoloog. Daarnaast werd door alle partijen duidelijk onderlijnd dat verpleegkundigen een gerichte opleiding zouden moeten krijgen alvorens op deze manier te gaan werken. Bovendien waren zowel verpleegkundigen als reumatologen het erover eens dat een aangepast wettelijk kader voor verpleegkundige consultaties noodzakelijk is om de uitgebreidere verpleegkundige verantwoordelijkheden mee te dekken, inclusief een aangepaste verloning.

 

Ten slotte is het interessant om weten dat de verschillende groepen het over sommige onderwerpen ook niet geheel eens waren. Zo waren zowel patiënten als reumatologen bezorgd dat het uitgebreide takenpakket voor verpleegkundigen wel eens een uitdaging zou kunnen worden, zelfs indien een gerichte opleiding ingevoerd wordt. De verpleegkundigen zelf waren dan weer vooral bezorgd dat ze niet voldoende tijd zouden over houden om hun klassieke takenpakket te blijven vervullen. Ten slotte gaven patiënten aan dat ze zich veiliger zouden voelen bij een systeem van verpleegkundige consultaties wanneer de verpleegkundigen de beschikking zouden krijgen over protocollen om met specifieke situaties om te gaan, terwijl zorgverleners vreesden dat dergelijke protocollen aanleiding zouden geven tot een zekere ‘kookboekgeneeskunde’ die te ver verwijderd is van de individuele patiënt.

 

Conclusie

Reumapatiënten, verpleegkundigen en reumatologen zien verschillende mogelijke voordelen in een systeem van verpleegkundige consultaties, maar ook enkele belangrijke voorwaarden om dit mogelijk te maken. Zo vormen onder meer het huidige wettelijke kader en het gebrek aan een gespecialiseerde reuma-opleiding voor verpleegkundigen nog cruciale struikelblokken. De toekomst zal uitwijzen hoe de rol van de reumaverpleegkundige in Vlaanderen verder evolueert!

 

* De volledige studie, inclusief ondersteunende citaten, wordt binnenkort gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift Rheumatology Advances in Practice:

Doumen M, Westhovens R, Vandeputte M, Van Melder R, Van der Elst K, Pazmino S, et al. The perception of stakeholders on the applicability of nurse-led clinics in the management of rheumatoid arthritis. Rheumatol Adv Pract (In Press).

 

 

 

Figuur 1. Thematisch schema van focusgroep-interviews.