RA en onze handen (1)

De hand bevat meer dan 25 gewrichten en deze gewrichten zijn bijzonder gevoelig voor ontsteking bij mensen met reumatoïde artritis (RA).
In feite kunnen ontsteking, zwelling en stijfheid in de gewrichten en polsen de eerste tekenen zijn van deze chronische systemische auto-immuunziekte.

Pijnlijke symptomen verschijnen wanneer het immuunsysteem ten onrechte de gewrichten van de handen aanvalt. Eenvoudige taken, zoals het openen van een pot of een sleutel omdraaien, kunnen moeilijker worden.

Handgewrichten getroffen door reumatoïde artritis

De ziekte komt vaak voor op een of meer van de onderstaande gewrichten van de hand;

Het distale interfalangeale (DIP) gewricht of het buitenste gewricht van de vingers en duim worden minder frequent door reumatoïde artritis getroffen. Wanneer de DIP-gewrichten aangetast zijn, is dit meestal alleen nadat de symptomen reeds in de MCP- of PIP-gewrichten zijn verschenen.

De aantasting van de DIP-gewrichten komt vaker voor bij artrose dan bij RA.

Hoe veroorzaakt reumatoïde artritis pijn in de handen?

Zoals vele gewrichten in het lichaam, zijn de gewrichten in de hand synoviale gewrichten. Deze gewrichten zijn flexibel en worden omgeven door een dun, plooibaar membraan, het synovium genaamd. Het synovium produceert gewrichtsvloeistof, een dunne, doorzichtige, stroperige substantie dat normaal het gewricht voedt en smeert, waardoor beweging mogelijk is.
Bij mensen met reumatoïde artritis kunnen de handgewrichten ontsteken, wanneer het immuunsysteem verstoord is en het gezonde weefsel in de vingers en polsen aanvalt.
Het immuunsysteem stuurt witte bloedcellen, leukocyten genaamd, die een of meer handgewrichten aantasten.
De witte bloedcellen leiden tot ontsteking van het synovium in de handgewrichten.
Wanneer het synovium ontstoken is, wordt dit synovitis genoemd.
Het ontstoken synoviale weefsel kan blijven reageren op de invasie van witte bloedcellen door toevoeging van nieuwe lagen synoviale cellen in een zeer snel tempo. Dit nieuwe, abnormale weefsel noemt pannus.
Dit reumatoïde pannusweefsel wringt zicht in de gewrichtsruimte tussen de botten en geeft eiwitten af en breekt kraakbeen en het bot af.
De pannus kan overtollig vocht aanmaken waardoor pols- en knokkelzwellingen kunnen ontstaan.

De biochemische veranderingen in de gewrichtscapsules van de hand veroorzaken zichtbare en voelbare ontstekingen. Wijzigingen kunnen ook optreden in delen van de hand en pols, alsook in pezen.

Mogelijke verschijnselen

Tenosynovitis in de handen
Naast ingekapselde gewrichten omringt het synoviaal weefsel de meeste pezen, structuren die spieren met botten verbinden. Reumatoïde artritis kan de synoviale schede van een pees ontsteken, wat tenosynovitis wordt genoemd. De ontsteking is niet altijd pijnlijk maar kan tot peesbeschadiging leiden.

Tenosynovitis van flexorpezen in de hand wordt trigger finger genoemd. Dankzij de flexorpezen in de hand kan een persoon zijn of haar vingers plooien, zoals bij het ballen van een vuist. Wanneer een flexorpees ontstoken is, kan dit leiden tot "triggeren" (haperen) van die vinger; het PIP-gewricht komt vast te zitten in een gebogen positie, zoals bij een vinger aan de trekker van een geweer.
Tenminste één studie suggereert dat tenosynovitis van pezen een sterke voorspeller is van reumatoïde artritis.

Na verloop van tijd, kan schade aan de gewrichten, pezen en ligamenten (die bot met bot verbinden) ertoe leiden tot een afwijking aan de botten, wat in handmisvormingen resulteert.

Zwelling aan de handgewrichten
RA veroorzaakt een ontstekingsreactie die leidt tot de aanmaak van gewrichtsvloeistof en een verdikking van gewrichtsweefsel in de vingers en polsen. De gezwollen gewrichten kunnen gevoelig zijn.

Symmetrische ontsteking
In tegenstelling tot artrose en vele andere vormen van artritis tast reumatoïde artritis gewoonlijk beide zijden van het lichaam tegelijk aan. Bijvoorbeeld, ontsteking kan zowel voorkomen aan de linker als aan de rechter pols. Symmetrische ontstekingen kunnen milde handzwellingen moeilijk herkenbaar maken, omdat er geen "normaal hand” meer is om mee te vergelijken.

Pijn en stijfheid
Mensen met reumatoïde artritis klagen vaak over pijn in de polsen en knokkels (MCP / PIP). Stijfheid is vaak het sterkst in de ochtend of na een periode van inactiviteit. Eenvoudige taken, zoals het aankleden of het gebruik van een smartphone, of het bereiden van een eetmaal, kunnen moeilijk zijn.

Warm aanlopen van de huid
De huid over de pols en knokkels kan rood worden en warm aanvoelen.

Carpaal tunnel syndroom
Mensen met reumatoïde artritis kunnen tintelingen en gevoelloosheid in hun handen en vingers ervaren. Deze symptomen zijn het gevolg van zwelling en ontsteking in de carpale tunnel, een smal kanaal tussen botten en ligamenten in de pols waar een grote zenuw doorheen loopt. De mediaan zenuw en zijn vertakkingen zorgen voor gevoel in de duim, wijsvinger, middelvinger en deels de ringvinger. Wanneer de ruimte in de carpale tunnel afneemt, raakt de zenuw gekneld met als gevolg gevoelloosheid en/of tintelingen in de duim en de bijbehorende vingers.

Vermoeidheid en griepachtige symptomen
Reumatoïde artritis is een systemische ontstekingsziekte met kans op symptomen over het ganse lichaam, alsook vermoeidheid, misselijkheid en koorts.

Aanwezigheid van reumatoïde knobbeltjes (las jij ook reeds ons webartikel of neem snel een kijkje: Wat zijn RA-noduli?)
Harde, afgeronde noduli bestaande uit inflammatoir weefsel kunnen zich onder de huid in de buurt van de aangetaste handgewrichten ontwikkelen. Deze knobbeltjes zijn meestal pijnloos en kunnen krimpen bij gebruik van RA-medicatie. Reumatoïde noduli kunnen zich ontwikkelen op de vingers en polsen, maar ook vaak op de onderarmen en ellebogen.

Afwijkingen aan een of meer vingergewrichten
Na verloop van tijd kan de beschadiging van bot- en gewrichtsweefsel leiden tot blijvende misvormingen aan vingers en duimen.
Echter, handmisvormingen zijn niet onvermijdelijk (las jij ook reeds ons webartikel of neem snel een kijkje: Is invaliditeit bij RA onvermijdelijk?)
Wanneer de ontsteking en de bijbehorende symptomen acuut worden, wordt dit een RA-opstoot genoemd.

Mogelijke handmisvormingen bij reumatoïde artritis

Met de komst van geneesmiddelen voor de behand eling van reumatoïde artritis is de kans op permanente misvormingen aan de handen, polsen en vingers sterk verminderd. Misvormingen zijn echter mogelijk wanneer de handgewrichten fel aangetast zijn en de botten niet langer normaal “uitgelijnd” zijn.

De meest voorkomende vinger- en polsmisvormingen worden hierna beschreven.

• Trigger finger wordt veroorzaakt door tenosynovitis aan de flexorpees van de vinger die het buigen van de vingers mogelijk maakt. De middelste knokkel zit vast in een gebogen positie, waardoor de vinger in de stand blijft zoals bij het overhalen van de trekker van een geweer.
• Boutonniere misvorming of knoopsgat-misvorming (strekpeesletsel) treedt op wanneer de middelste knokkel (PIP-gewricht) vast komt te zitten in een gebogen stand, terwijl de grote knokkel (MCP gewricht) en het buitenste gewricht (DIP-gewricht) overstrekken.
• Bij de zwanenhalsmaldeformatie gaat het om een overstrekking van het PIP-gewricht en een buigstand van het DIP-gewricht. De vinger lijkt op een zwanenhals.
• De liftersduim, ook wel eendenbek of Z-duim genoemd, treedt op wanneer de grote knokkel van de duim (MCP gewricht) abnormaal buigt terwijl de topknokkel (IP-gewricht) overstrekt.
• Ulnaire afwijking, ook wel ulnaire drift genoemd, verwijst naar een afwijking, wanneer de vingers van de duim weggroeien. Deze misvorming treedt op wanneer de grote gewrichten (MCP gewrichten) dermate beschadigd zijn dat de vingers ontwricht raken en zijwaarts op drift groeien, in de richting van de ellepijp van de onderarm.

Handmisvormingen kunnen meestal mits behandeling worden vermeden of vertraagd.
Meer hierover in het vervolgartikel: RA en onze handen (2).